بسم الله
در موارد بازدید از اقوام نزدیک و پوشش نا مناسب دختران شخص صاحبخانه در حضور مردان چه باید کرد؟
پاسخ اجمالی
حجاب یکی از دستورات مهم الهی است و از تکالیف واجب شمرده می‌شود. خداوند به صراحت از مردان مؤمن خواسته تا در برابر نامحرم چشمان خود را ببندند. اما این دستور تنها برای مردان نیست، بلکه برای زنان نیز آمده است: «و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس‌آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند». در ادامه آیه استثنائاتی نیز آمده است؛ یعنی اگر زینت‌های زن را چنین افرادی ببینند اشکالی ندارد و اصطلاحاً جزو محارم تلقی می‌شوند؛ مانند پدر، برادر، شوهر، دایی، عمو... زن و مرد آن‌را باید در روابط خویش رعایت کنند؛ زیرا این یک دستور الهی برای حفظ بشر از انحرافات و فساد می‌باشد. با این وجود، ممکن است در برخی از موارد، افرادی به دلیل روابط فامیلی، همسایگی و یا آشنایی در یک رودربایستی قرار گرفته و در محیطی که به این دستور الهی عمل نمی‌شود قرار گیرند. در چنین شرایطی نباید با خشونت نسبت به فامیل برخورد کرد. بلکه باید رفتار آنان را پیش بینی کرده و واکنشی مناسب داشت اما از هویت دیندارانه خویش دست نکشیده و با ابراز همین هویت، به امر به معروف و نهی از منکر پرداخت و در صورت بیتأثیر بودن چنین رفتاری، به ارتباط حداقلی بسنده کرد.
پاسخ تفصیلی
حجاب یکی از دستورات مهم الهی است که مؤمنان می‌بایست آن‌را رعایت نمایند و این عمل که حدود آن در رساله‌های عملیه توسط مراجع محترم ذکر شده است، از تکالیف واجب شمرده می‌شود. این تکلیف مهم برگرفته از آیات الهی و روایات می‌باشد که به زنان امر شده، پوشش داشته و چشم خود را نیز از نامحرم بپوشانند. از سوی دیگر مردان نیز امر به حفظ حیا، عفت و بستن چشم خود بر نامحرم شده‌اند. در قرآن کریم آمده است: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى لَهُمْ»؛[1] به مؤمنان بگو چشمهاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و پاکدامن باشند، این براى آنها پاکیزهتر است.
چنان‌که در آیه شریفه ذکر شده است، خداوند به صراحت از مردان مؤمن خواسته تا در برابر نامحرم چشمان خود را فروبندند، اما این دستور تنها برای مردان نیست، بلکه برای زنان نیز آمده است: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ»؛[2] و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس‌آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند. در ادامه آیه استثنائاتی نیز آمده است؛ یعنی اگر زینت‌های زن را چنین افرادی ببینند اشکالی ندارد و اصطلاحاً جزو محارم تلقی می‌شوند. در همان آیه آمده است: «زینت خود را جز آن‌مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند، و (اطراف) روسرىهاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند، مگر براى شوهرانشان یا پدرانشان یا پدر شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان».
در این آیه چنان‌که مشاهده می‌شود محارم مشخص گردیده‌اند و زن و مرد آن‌را باید در روابط خویش رعایت کنند؛ زیرا این یک دستور الهی برای حفظ بشر از انحرافات و فساد بوده و بدیهی است که عدم توجه به آن موجب آسیب‌های جدی و اساسی به حرمت انسانی زن و مرد شده و نظام خانواده که کانون آرامش است در طوفان انحرافات غرق خواهد شد.
تا این‌جا چند نکته مشخص گردید.
1. برگرفتن نگاه از نامحرم امری واجب و دستور الهی است و مسئله‌ای سلیقه‌ای و گزینشی نیست.
2. این دستور شامل مرد و زن هر دو می‌شود.
3. در این دستور حدود محارم ذکر شده و صریح و بدون ابهام آورده شده است. بر این اساس، پسر عمو و دختر عمو نامحرم هستند و یا پسر دایی و دختر دایی، پسر عمه و دختر عمه، زن دایی و زن عمو و حتی همسر برادر و خواهر جزو نامحرمان محسوب می‌گردند.
بنابر این، موضوع محرم و نامحرم یک ضرورت دینی است و به واسطه بی‌توجهی به آن، خداوند از انسان روز قیامت بازخواست می‌کند و نمیتوان به صرف این‌که آقا و یا خانمی فامیل و یا پسر عموی من است به دستورات الهی بی‌توجهی نمود. این امکان وجود دارد در برخی از موارد برخی از افراد به دلیل روابط فامیلی، همسایگی و یا آشنایی در یک رودربایستی قرار گیرند. باید دانست که خجالت، برهم خوردن روابط فامیلی و ... را نمیتوان بهانه‌ای برای خودداری از عمل به وظایف دینی دانست.
در ادامه به راه‌هایی اشاره می‌شود که می‌توان هم روابط فامیلی را حفظ کرد و هم به دستور شرعی عمل نمود. این راه‌ها صرفاً پیشنهاد است که اگر کسی بتواند آن‌را با زیرکی عمل کند شاید بخش زیادی از مشکلات را بتوان حل نمود.
1. در چنین شرایطی همواره باید با صراحت اما زبان ملایم و با خوش‌رویی با فامیل برخورد کرد و نباید ایجاد تنش نمود. اکثر مردم در برابر رفتار توأم با ادب و گفتار نرم و منطقی نرمش نشان می‌دهند. رفتار و معاشرت با اقوام و وابستگان، هر چند نامحرم باشند، باید توأم با حسن معاشرت، نیک‌خواهی ، محبت و روی خوش باشد، در فرض مذکور می‌توان با تأکید بر دستورات دینی از فامیل خود با خوش‌رویی و رعایت ادب بخواهید که حجاب خویش را رعایت کند. و این به صلاح خودشان و جامعه است.
2. رفتارهای فامیل را پیش بینی کنید و برای آن حرکت مناسب و مؤدبانه‌ای را طراحی نمایید؛ مثلاً برخی از زنان فامیل عادت به دست دادن با مردان نامحرم فامیل دارند. شما می‌توانید با گذاشتن دست روی سینه خود با احترام ویژه‌ای به او پاسخ بدهید و جالب این‌که بسیاری نیز این حرکت را نشانه احترام شما نسبت به خویش می‌دانند. بانوان نیز اگر در این شرایط گرفتار شدند می‌توانند با پوشیدن دست‌کش به گونه‌ای مانع نقض حکم الهی شوند. البته این حکم مربوط به جایی است که ضرورتی بوده و دست دادن بدون لذت باشد.
3. هویت خود را به عنوان یک مؤمن معتقد و عامل به دستورات دینی معرفی کنید؛ یعنی به گونه‌ای نباشد که دیگر موارد موجود در اخلاق اسلامی را رعایت نکرده وتنها به حکم الهی حجاب حساسیت ویژه داشته باشید. ایمانی قوی، از شما تصویری پرصلابت و محکم ایجاد خواهد کرد که در عین خوش‌رویی و رعایت شأن وابستگان به تکلیف دینی خویش نیز عمل کرده‌اید.
4. ارتباط با فامیل امری شایسته و نیکو است که در روایات ما سفارش زیادی نیز بدان شده است. اما در این‌جا تعارضی بین انجام واجب الهی و ارتباط با نامحرم شده است. به بیان دیگر، بین حفظ دین و رضایت فلان فرد از فامیل تعارض شده است، پر واضح است که حفظ دین و انجام تکالیف الهی در تقدم قرار دارد.
5. در ارتباط خود با نامحرمانی که در اقوام و بستگان هستند، زیاده‌روی نکنید و تلاش کنید که آنچه که در رساله‌های مراجع ذکر شده را رعایت کنید. برخی هر گونه احوال‌پرسی را نیز که در حالت عادی است دریغ می‌نمایند، این قبیل رفتارهایی که حرام نبوده و مخالفت با حکم خداوند ندارد، نوعی اضافه کردن به دین است. هر فردی نباید چیزی به احکام اضافه و یا کم نموده و به بیان دیگر اجتهاد نماید. بنابراین فقط در حیطه احکام الهی رفتار کنید و رفتار مازاد بر آن‌را در روابط خود حذف نمایید.
6. معمولاً در روابط فامیلی اعتماد زیادی به یکدیگر وجود دارد و عده‌ای هم به دلیل همین اعتماد خود را متقاعد می‌کنند که با هم دست داده و یا این‌که بدون حجاب باشند. هر چند معمولاً در این فضاها آستانه تحریک پذیری بیشتر و فضاهای شهوت آلود کمتر است. اما موجب تعطیلی حکم الهی نمی‌گردد. اما اگر آستانه تحریک پذیری کم بوده و فضای هوس‌آلود و تحریکات شهوانی میان زن و مرد باشد، باید سریعاً از آن فضا دوری کرد. البته در این‌جا چندان تفاوتی در فامیل بودن و غیر آن ندارد.
7 . روابط فامیلی را تنها با حضور در مجالس مختلط نمیتوان حفظ کرد. راههای دیگری چون تماس تلفنی، ارسال هدیه و تقویت ارتباط با افراد محرم خانواده‌ای که خود را چندان ملتزم به حجاب نمی‌دانند و ... نیز وجود دارد.
